Cukrzyca

Cukrzyca stanowi grupę chorób o charakterze metabolicznym, których podstawą jest zwiększone stężenie glukozy w surowicy krwi powyżej granic przyjętych za normę. Przyczyną jest zaburzenie wydzielania lub nieprawidłowa odpowiedź organizmu na insulinę, która obniża poziom glukozy.

Nierozpoznana lub źle leczona cukrzyca związana jest z rozwojem uszkodzeń, zaburzeniami czynności i niewydolnościami różnych narządów (oczu, nerek, serca, czy naczyń krwionośnych).

Cukrzyca jest schorzeniem społecznym, częstość występowania przekracza 1 proc. osób populacji ogólnej i stale rośnie. Zapadalność związana jest z różnicami etnicznymi, geograficznymi, sezonowymi i z różnym wiekiem, a ponadto ze specyficznym trybem życia i odżywianiem się, któremu towarzyszy otyłość (cukrzyca typu 2).

Do innych czynników ryzyka należą: cukrzyca występująca w rodzinie, przebyta cukrzyca w ciąży, stwierdzone zaburzenia gospodarki węglowodanowej (nieprawidłowy poziom cukru na czczo lub upośledzona tolerancja glukozy), urodzenie dziecka ważącego więcej niż 4 kilogramy, nadciśnienie tętnicze, nieprawidłowe stężenia lipidów w surowicy krwi, zespół wielotorbielowatych jajników i choroby układu krążenia.

Postaci cukrzycy

Cukrzyca dzieli się na typ 1 i 2.

Odmiana pierwsza cukrzycy spowodowana jest zniszczeniem wysp trzustkowych, które w warunkach prawidłowych wytwarzają insulinę. Często proces ma charakter autoimmunologiczny (związany jest z wytworzeniem przeciwciał skierowanych przeciwko własnym tkankom trzustkowym), w rezultacie dochodzi do niedoboru insuliny (stąd podstawą leczenia jest podawanie tego hormonu).

Typ drugi cukrzycy początkowo związany jest z opornością tkanek obwodowych na działanie insuliny, która w pierwszych fazach choroby nie jest wydzielana w mniejszych ilościach, wraz z progresją choroby dochodzi do obniżenia jej produkcji w wyspach trzustkowych (stąd początkowe leczenie obejmuje podawanie leków doustnych, a później dołączenie insuliny).

Pozostałe postaci cukrzycy to cukrzyca o znanej etiologii (np. obserwowana w przypadkach defektów genetycznych, chorób trzustki i układu dokrewnego, wywołana lekami i substancjami chemicznymi, czy rozwijająca się wskutek zakażeń) i cukrzyca kobiet w ciąży.

Objawy cukrzycy

Objawy cukrzycy nie są charakterystyczne, związane są z typem choroby i szybkością przebiegu. Postać druga schorzenia w przeszło połowie przypadków jest bezobjawowa. W cukrzycy mogą pojawić się: wielomocz (poliuria), nasilone uczucie pragnienia (polidypsja), osłabienie i senność (wskutek odwodnienia) oraz chudnięcie.

Symptomy te częściej obserwowane są w cukrzycy typu 1, podobnie jak objawy kwasicy i śpiączki ketonowej, które nieraz są pierwszymi obserwowanymi nieprawidłowościami u dzieci, czy młodzieży.

Z innych objawów cukrzycy mogą pojawić się zmiany na skórze o charakterze zakażeń bakteryjnych lub grzybiczych. W badaniu pacjenta obserwuje się cechy odwodnienia (zwykle o umiarkowanym nasileniu), np. zmniejszenie elastyczności skóry, suchość skóry i błon śluzowych. Większość przypadków cukrzycy typu 2 przebiega z otyłością typu brzusznego.

Dodatkowo w badaniach pomocniczych przy cukrzycy stwierdza się podwyższony poziom glukozy w surowicy krwi, niekiedy obecność znacznych ilości glukozy w moczu. W niektórych przypadkach wykazuje się przeciwciała w surowicy krwi, odpowiedzialne za niszczenie struktur trzustki produkujących insulinę.

Ponadto można oznaczyć stężenie peptydu C w surowicy, wykazać zaburzenia lipidowe lub obecność ciał ketonowych w moczu lub we krwi.

Rozpoznanie cukrzycy

Ważne jest wczesne rozpoznanie cukrzycy, mimo jej często bezobjawowego przebiegu, ze względu na możliwość rozwoju powikłań nawet w przypadkach, w których nie stwierdza się żadnych symptomów choroby.

Stan przedcukrzycowy rozpoznaje się na podstawie nieprawidłowego stężenia glukozy w surowicy na czczo i upośledzonej tolerancji glukozy w teście doustnego obciążenia (wartości cukru nie przekraczają jednak stężeń ustalonych dla rozpoznania cukrzycy).

Sama cukrzyca jest natomiast rozpoznawana w przypadku obecności objawów klinicznych i stwierdzenia tzw. przygodnego wysokiego poziomu glukozy w surowicy krwi. Ponadto diagnoza może być postawiona w oparciu o dwukrotne stwierdzenie na czczo odpowiednio wysokich glikemii lub po przeprowadzeniu doustnego testu obciążenia glukozą.

Postępowanie diagnostyczne przy cukrzycy nie powinno być prowadzone w przypadkach obecności ostrej fazy chorób, po urazach lub zabiegach chirurgicznych, ani w trakcie stosowania leków wpływających na poziom glukozy w surowicy krwi. U osób z rozpoznanym stanem przedcukrzycowym badania należy powtarzać co rok lub co dwa lata.

Leczenie cukrzycy

Terapia cukrzycy jest kompleksowa i często wymaga jednoczasowego zastosowania kilku metod leczenia. Ważnym aspektem jest odpowiednia dieta, która opiera się na regularnym przyjmowaniu posiłków ze zbliżoną łączną ich kalorycznością i prowadząca do obniżenia masy ciała u osób z nadwagą lub otyłych.

Skład jakościowy diety przy cukrzycy powinien dostarczać wszystkie niezbędne składniki pokarmowe i jednocześnie zabezpieczać przed ryzykiem wystąpienia miażdżycy.

Odpowiedni wysiłek fizyczny w cukrzycy jest również ważnym elementem w terapii cukrzycy, ponieważ korzystnie wpływa na gospodarkę węglowodanową.

Postępowanie niefarmakologiczne ma taką samą wartość jak stosowanie leków. Polega na wdrożeniu prozdrowotnego trybu życia, w początkowym okresie cukrzycy typu 2 bywa zalecane bez jednoczesnego podawania leków.

Z środków farmakologicznych zastosowanie znalazły leki doustne prowadzące do obniżenia poziomu glukozy w surowicy krwi lub przeciwdziałające jego zwyżkom. Ponadto w niektórych przypadkach stosuje się insulinoterapię.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Interna", Włodzimierz Januszewicz, Franciszek Kokot, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Medycyna wewnętrzna", Gerd Herold i współautorzy, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa