Choroba zwyrodnieniowa stawów

Choroba zwyrodnieniowa stawów charakteryzuje się zespołem objawów klinicznych związanych z uszkodzeniem chrząstki stawowej i podchrzęstnej warstwy kości, co doprowadza do powstania nieprawidłowości w obrębie nasad kości i rozwoju stanu zapalnego. Dominującymi objawami jest ból stawowy, ograniczenie ruchomości, trzeszczenia i zmiany zapalne o różnym stopniu nasilenia.

Choroba zwyrodnieniowa stawów dotyczy wszystkich osób, które ukończyły 55. rok życia, ale badanie radiologiczne pozwala na wykrycie zmian u przeszło 80 proc. chorych. Schorzenie ujawnia się między 40. a 60. rokiem życia. Występuje równie często u obu płci, ale u kobiet obserwuje się cięższe postaci. Do uszkodzenia chrząstki stawowej może dojść wskutek oddziaływania wielu czynników.

Choroba zwyrodnieniowa stawów rozwijać się może po urazach mechanicznych, często powtarzających się i związanych ze zużyciem stawu. Dodatkowo urazy pogłębia nadwaga, zaburzenia ruchowe i czuciowe. Poza tym istnieją czynniki genetyczne, które predysponują do rozwoju choroby zwyrodnieniowej. Starzenie się chrząstki może także prowadzić do obniżenia odporności na wszelkie obciążenia.

Poza tym zapalenie stawów i odkładanie się niektórych substancji w chrząstce powodować może zmniejszoną odporność, co prowadzi do niszczenia struktur stawowych wskutek nawet błahych obciążeń.

Objawy choroby zwyrodnieniowej stawów

Proces zwyrodnieniowy zachodzący w stawach może przez długi czas nie dawać żadnych objawów klinicznych, ponieważ chrząstka stawowa nie posiada swojego unerwienia. Dolegliwości bólowe pojawiają się, kiedy rozwinie się stan zapalny w stawie lub gdy wtórnie dojdzie do rozwoju zmian w sąsiednich strukturach stawowych. Ból występuje podczas ruchu, a słabnie w spoczynku.

W cięższych postaciach może pojawiać się również w pozycji leżącej, co nieraz uniemożliwia zaśnięcie. Typową cechą jest tzw. ból startowy, czyli ból pierwszych ruchów - dolegliwości są najbardziej nasilone w czasie wykonywania początkowych ruchów po okresie unieruchomienia w obrębie stawów.

Z rzadszych objawów choroby zwyrodnieniowej stawów pojawić się mogą poszerzenia i zniekształcenia obrysów kostnych, czy wysięk w stawie. Ponadto struktury dotknięte procesem chorobowym są bolesne podczas badania i obserwuje się ograniczenie ruchomości. Podczas ruchu często stwierdza się trzeszczenia.

Choroba zwyrodnieniowa stawów zajmuje przeważnie jeden lub kilka stawów, rzadko ma postać uogólnioną. Większość lokalizacji charakteryzuje się tymi samymi objawami klinicznymi. W chorobie zwyrodnieniowej stawu biodrowego ból lokalizuje się w każdym miejscu uda, ale częściej z przodu. W schorzeniu dotyczącym stawu kolanowego dolegliwości zgłaszane są na wysokości kolana i górnych części podudzia.

Rozpoznanie choroby zwyrodnieniowej stawów

Podstawą rozpoznania choroby zwyrodnieniowej stawów jest prawidłowo i dokładnie zebrany wywiad chorobowy oraz badanie kliniczne pacjenta. Diagnoza jest potwierdzana zmianami obserwowanymi w badaniu radiologicznym. Wśród badań laboratoryjnych największe znaczenie ma analiza płynu pobranego ze stawu objętego procesem chorobowym. Kliniczne i radiologiczne zmiany są typowe dla choroby zwyrodnieniowej, stąd rzadko wymagają różnicowania z innymi schorzeniami stawowymi.

Wykrycie charakterystycznych zmian w badaniu radiologicznym, przy nieobecności objawów klinicznych, nie jest wskazaniem do rozpoznania choroby zwyrodnieniowej stawów. Rozpoznanie różnicowe powinno obejmować takie stany, jak: zmiany w tkankach okołostawowych, urazy, zakażenia stawów, wylewy krwi, wczesne zmiany zapalne o charakterze wielostawowym, reumatoidalne zapalenie stawów, choroby metaboliczne, fibromialgię, czy polimialgię reumatyczną.

Leczenie choroby zwyrodnieniowej stawów

Choroba zwyrodnieniowa stawów powinna być leczona tak, aby zmniejszyć do minimum objawy bólowe i jednocześnie zachować dobrą sprawność fizyczną pacjenta. Terapia obejmuje leczenie niefarmakologiczne, farmakologiczne i operacyjne.

Postępowanie niefarmakologiczne dotyczy edukacji pacjenta i jego rodziny, u osób otyłych odpowiedniej diety przeciwdziałającej otyłości, a także rehabilitacji oraz odpowiedniego obuwia i zaopatrzenia ortopedycznego (kule, laski, wkładki korekcyjne do butów).

Z środków farmakologicznych podaje się paracetamol, niesteroidowe leki przeciwzapalne, opioidy, glikokortykosteroidy dostawowo i wolno działające leki (nie ma jednak dowodów na ich skuteczność): siarczan glukozaminy, siarczan chondroityny i diacereinę.

Rokowanie choroby zwyrodnieniowej stawów

Rokowanie w chorobie zwyrodnieniowej stawów dotyczy ryzyka rozwoju trwałego kalectwa. Wczesne i prawidłowe leczenie oraz odpowiednie zaopatrzenie ortopedyczne poprawiają rokowanie. Niemniej schorzenie postępuje niezależnie od rodzaju prowadzonej terapii i wraz z upływem czasu doprowadza do ograniczenia sprawności i jakości życia pacjentów.

Choroba zwyrodnieniowa stawów nie ma natomiast bezpośredniego wpływu na długość życia. Zapobieganie otyłości już we wczesnym wieku, usunięcie wtórnych przyczyn schorzenia i korekcja nieprawidłowych obciążeń powierzchni stawowych, wiąże się z niższą zachorowalnością na chorobę zwyrodnieniową stawów i z łagodniejszym jej przebiegiem.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Interna", Włodzimierz Januszewicz, Franciszek Kokot, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Medycyna wewnętrzna", Gerd Herold i współautorzy, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa