Atopowe zapalenie skóry

Atopowe zapalenie skóry jest schorzeniem przebiegającym z charakterystycznymi zmianami skórnymi, związanymi z predyspozycjami genetycznymi dotyczącymi zaburzeń bariery skórnej i reakcji miejscowej. Choroba dotyka przede wszystkim dzieci, ale może pojawiać się również u osób dorosłych.

Podstawową dolegliwością zgłaszaną przez pacjentów jest świąd, schorzenie ma charakter nawrotowy. Atopowe zapalenie skóry jest jedną z najczęstszych chorób alergicznych. U ponad połowy chorych pierwsze objawy rozwijają się już przed ukończeniem 1. roku życia, rzadko początkowe dolegliwości obserwowane są po 5. roku życia.

Przyczyny występowania zmian nie zostały poznane, ale wiadomo, że rolę odgrywają czynniki genetyczne (o czym świadczy rodzinne występowanie atopowego zapalenia skóry) i zaburzenia mechanizmów odpornościowych. Dodatkowo u pacjentów z tym schorzeniem nieraz współistnieją inne choroby alergiczne (przede wszystkim alergiczny nieżyt nosa i astma).

Objawy atopowe zapalenie skóry

Charakterystycznym objawem atopowego zapalenia skóry jest świąd skóry, zwłaszcza nasilający się w godzinach wieczornych i nocnych. Dochodzi do wtórnego rozwoju zranień i zmian skórnych pod wpływem drapania. Ponadto świąd nasilają zmiany temperatury otoczenia, suche powietrze, stres, emocje, pot, czynniki drażniące (np. wełna, akryl, środki czystości) oraz narażenie na działanie alergenów.

Podczas oglądania pacjenta stwierdza się występowanie różnych lokalizacji i innego wyglądu zmian, w zależności od wieku pacjenta i aktywności procesu chorobowego. Podczas zaostrzeń obserwuje się swędzące grudki i pęcherzyki rozwijające się na zaczerwienionej skórze, w okresach podostrych zmiany łuszczą się.

W przewlekłym atopowym zapaleniu naskórek ulega pogrubieniu i pomarszczeniu, skóra jest sucha i matowa, nakładać się mogą również zmiany skórne w przebiegu wtórnych zakażeń (np. powszechny jest rozwój gronkowcowego zapalenia).

Zmiany u niemowląt i małych dzieci lokalizują się głównie w okolicach twarzy, głowy i kończyn, u starszych dzieci umiejscowione są przede wszystkim w zgięciach stawowych kończyn górnych i dolnych. U młodzieży i osób dorosłych proces zlokalizowany jest najczęściej na rękach, nadgarstkach, twarzy (zwłaszcza okolice oczu i ust).

Rozpoznanie atopowe zapalenie skóry

Podczas ustalania rozpoznania atopowego zapalenia skóry ważną rolę ma wywiad związany z występowaniem świądu u pacjenta i obecności chorób atopowych w rodzinie. Stwierdzenie zmian skórnych i ich typowej lokalizacji oraz przewlekłego i nawrotowego charakteru choroby potwierdza rozpoznanie.

Istnieją specjalne kryteria pomocne przy ustalaniu diagnozy, ale potwierdzenie niektórych, nie zawsze związane jest wyłącznie z atopowym zapaleniem skóry, bo podobne objawy stwierdzić można w przebiegu innych jednostek chorobowych. W rozpoznaniu różnicowym należy uwzględnić inne schorzenia skóry, przede wszystkim kontaktowe zapalenie skóry, wyprysk łojotokowy, potnicowy, czy pieniążkowaty.

Również podobne zmiany skórne obserwować można po stosowaniu niektórych leków, jako ich działanie niepożądane lub w przebiegu łuszczycy. W różnicowaniu należy wykluczyć także zmiany skórne na podłożu zakażenia wirusem HIV lub rozwijające się w przebiegu ziarniniaka grzybiastego.

Leczenie atopowe zapalenie skóry

Istnieje kilka metod postępowania w leczeniu atopowego zapalenia skóry. Celem jest osłabienie dolegliwości chorobowych, wyeliminowanie stanu zapalnego skóry, przeciwdziałanie zakażeniom i odbudowa warstwy rogowej. U znacznej części chorych poprawę uzyskuje się już po 3 tygodniach terapii.

Z metod leczenia stosuje się postępowanie niefarmakologiczne (przede wszystkim edukację pacjenta oraz unikanie czynników nasilających proces chorobowy, np. czynników drażniących, środowiskowych, alergenów, stresu). Należy także zalecić odpowiednią dietę u niektórych chorych i nawilżanie skóry.

Z metod farmakologicznych stosuje się glikosteroidy (miejscowo na skórę lub w cięższych przypadkach doustnie), inhibitory kalcyneuryny i inne leki podawane miejscowo. W leczeniu świądu używa się preparatów przeciwhistaminowych, a w przypadku rozwoju zakażeń bakteryjnych prowadzona jest antybiotykoterapia. Z innych metod postępowania zastosowanie znalazła fototerapia i sposoby niekonwencjonalnej walki z atopowym zapaleniem skóry.

Rokowanie przy atopowym zapaleniu skóry

Rokowanie w atopowym zapaleniu skóry jest trudne do określenia. Objawy u około połowy pacjentów ustępują samoistnie przed ukończeniem 5. roku życia. U prawie 50 proc. dzieci w przyszłości rozwinąć się mogą inne schorzenia alergiczne, takie jak nieżyt nosa lub astma.

Niekorzystnymi czynnikami rokowniczymi są przede wszystkim wczesny początek choroby i rozległe umiejscowienie zmian w młodym wieku, inne choroby alergiczne towarzyszące atopowemu zapaleniu skóry, obciążający wywiad rodzinny (podobne schorzenia obserwowane w rodzinie pacjenta) oraz objaw suchej i swędzącej skóry u osób dorosłych.

Dodatkowo w przebiegu choroby rozwinąć się mogą powikłania w postaci zmian skórnych z podrażnienia, zakażeń skóry (bakteryjnych, wirusowych, grzybiczych) i chorób oczu, co pogarsza rokowanie.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Choroby skóry dla studentów medycyny i lekarzy", Stefania Jabłońska, Tadeusz Chorzelski, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Alergologia", Niels Mygind, Ronald Dahl, Soren Pedersen, Kristian Thestrup-Pedersen, red. wyd. pol. Jerzy Kruszewski, Wojciech Silny, wyd. Urban & Partner, Wrocław