Astma oskrzelowa (dychawica oskrzelowa)

Astma oskrzelowa (dychawica oskrzelowa, Asthma bronchiale) to choroba dróg oddechowych, objawiająca się atakami duszności wydechowej na skutek skurczu mięśniówki oskrzeli i obrzęku śluzówki z wykrztuszeniem gęstej flegmy, czemu towarzyszy często charakterystyczne furczenie i głośne świsty podczas ataków. Podłożem choroby jest nadreaktywność oskrzeli. Patogeneza choroby jest niejednorodna.

Dychawica oskrzelowa to choroba przewlekła, a jej konsekwencją jest osłabienie sprawności organizmu. Następstwem zaawansowanej dychawicy oskrzelowej jest rozedma płuc i przerost prawej strony serca.

Przyczyna napadów astmy nie jest do końca wyjaśniona. Szczególną uwagę zwraca się na mechanizm immunologiczny i zaburzenia funkcjonowania układu beta-adrenergicznego.

Osoby chorujące na dychawicę oskrzelową często zapadają na inne choroby uczuleniowe takie jak katar sienny, pokrzywka czy obrzęk Qunickego, a w okresach między napadami obecne są u nich objawy infekcji oskrzelowej. Jednak u części chorych w odstępach między napadami dychawicy nie stwierdza się żadnych zaburzeń.

Szczególną rolę jako przyczynę astmy oskrzelowej przypisuje się uczuleniu. Zachorowanie na astmę może nastąpić m.in. pod wpływem uczulenia na zapachy, owoce czy potrawy. Do czynników alergennych wywołujących napady dychawicy oskrzelowej zaliczane jest także białko bakterii.

Zgodnie z teorią blokady beta-adrenergicznej (traktowanej dziś jako rodzaj enzymopatii), dotyczącą patogenezy astmy oskrzelowej, u osób z dychawicą oskrzelową zmienia się wrażliwość receptorów beta-adrenergicznych. Przyczyny tej modyfikacji zachodzą wskutek zaistnienia czynników nabytych bądź genów. Pobudzona jest w ten sposób składowa parasympatyczna, co powoduje skurcz oskrzeli. W przypadku uwalniania się przy tym mediatorów chemicznych lub neurohormonalnych, zaburzona zostaje równowaga katecholaminy i rozwija się obraz kliniczny astmy.

Objawy astmy oskrzelowej

Charakterystycznym objawem astmy oskrzelowej są nawracające ataki duszności wydechowej, potrafiące trwać nawet do paru godzin. Podczas nabierania powietrza do płuc chory wydaje z siebie świszczące dźwięki. Towarzyszy temu ścisk i rozpieranie w piersiach, duszności, kaszel i odpluwanie flegmy. Podczas lekarskiego badania płuc można zauważyć odgłos opukowy bębenkowy, wydłużenie fazy wydechowej i osłabienie szmeru oddechowego pęcherzykowego.

Ataki astmy można klasyfikować w oparciu o szybkość pojawienia się objawów. Jeśli początek napadu przybiera formę łagodną, a trudności w oddychaniu ujawniają się stopniowo, to powodowane są przez infekcję, natomiast ataki o przebiegu gwałtownym wywoływane są przez zetknięcie się z alergenem.

Atakom astmy towarzyszy zazwyczaj przyspieszony rytm zatokowy z widocznym przeciążeniem prawej komory i przedsionka serca, obturacja dróg oddechowych i alkaloza oddechowa. Skutkiem ostrych napadów astmatycznych może być kwasica oddechowa. Zmiany te występują jedynie w trakcie trwania ataków.

Rodzaje astmy oskrzelowej

Astma oskrzelowa zewnątrzpochodna (in. atopowa astma oskrzelowa ‑ extrinsic asthma) polega na wnikaniu alergenów głównie drogą wyziewową. Głównie ujawnia się w pierwszych latach życia człowieka. U osób chorych często testy skórne wykazują reakcje z typowymi alergenami inhalacyjnymi, a ponadto występuje eozynofilia i niewielki wzrost poziomu IgE.

Kluczowe znaczenie w mechanizmie powstawania astmy zewnątrzpochodnej przypisuje się reakcjom typu natychmiastowego, wywoływanym przez IgE. W konsekwencji reakcji alergenów i przeciwciał IgE dochodzi do uwolnienia się mediatorów.

Astma wewnątrzpochodna (intrinsic asthma). Jej patogeneza jest póki co nieznana, jednak w głównej mierze podejrzewa się o wywołanie choroby infekcje wirusowe i bakteryjne oskrzeli. Proces chorobowy przebiega gwałtowniej niż w przypadku atopowej astmy oskrzelowej. Na astmę wewnątrzpochodną zapadają najczęściej osoby po 35. roku życia.

Astma indukowana przez kwas acetylosalicylowy. Znane są przypadki nadwrażliwości astmatyków na aspirynę i niektóre leki przeciwzapalne m.in. indometacyna, mefenamidza, pyralgina, fenoprofena i ibuprofen, gdzie w krótkim czasie po ich zastosowaniu następuje szybki atak astmatyczny wraz z łzawieniem oczu i nieżytem nosa. Nadwrażliwość na lek uwarunkowana jest rodzinnie i ujawnia się głównie w kobiet w średnim wieku.

Diagnoza astmy

W przypadku diagnostyki przyczyn zachorowania na astmę atopową między atakami wykonuje się testy ekspozycyjne wziewne z poszczególnymi alergenami. W rozpoznaniu różnicowym uwzględnia się te schorzenia, w przebiegu których duszność jest objawem głównym.

Leczenie astmy

Astma jedynie w nielicznych przypadkach może doprowadzić do śmierci, mimo tego potrafi znacznie ograniczyć sprawność organizmu, co będzie się przekładać na niezdolność do wykonywania części prac. Leczenie oparte jest przede wszystkim na wykryciu czynników uczulających lub usunięciu ognisk zakażenia. Rokowania zależne są w dużym stopniu od rodzaju astmy. Największe szanse na skuteczną terapię i wyleczenie chory ma w przypadku astmy zewnątrzpochodnej.

Odczulanie swoiste opiera się na stosowaniu zastrzyków z alergenem, wywołującym reakcje alergiczne u danej osoby. Kuracja trwa kilka lat, a dawki leku dobierane są indywidualnie dla każdego pacjenta. Ten typ leczenia najczęściej wykorzystywany jest przy uczuleniu na pyłki roślin wiatropylnych czy kurz.

Leczenie ostrego napadu astmy

Dawniej dobre wyniki w leczeniu napadu astmy uzyskiwano po podaniu adrenaliny, dziś jednak metoda ta jest bardzo rzadko stosowana, a zastąpiły ją nowe leki wziewne, pozbawione ubocznego efektu stymulującego działania na układ krążenia, jaki dawała adrenalina.

Aktualnie leczenie ostrego napadu astmy oskrzelowej opiera się na zastosowaniu amin sympatykomimetycznych oraz metyloksantyny.

Aminy sympatykomimetyczne rozszerzają oskrzela, stymulując ich receptor beta-adrenergiczny, ograniczają produkcję histaminy oraz wpływają na zwężenie światła oskrzeli. Spośród tego rodzaju leków najczęściej wykorzystywane są pochodne izopropylonoradrenaliny, mające zastosowanie w inhalacjach. Działanie farmaceutyków jest natychmiastowe i trwa do dwóch dni.

Dzięki zastosowaniu aminofiliny (podawanej dożylnie lub w czopkach) uzyskuje się natychmiastowe rozszerzenie oskrzeli.

W przypadku braku efektów po podaniu sympatykomimetyków i aminofiliny najczęściej pacjent przyjmowany jest na hospitalizację. W szpitalu stosuje się wówczas tlen, antybiotyki (jeśli zachodzi prawdopodobieństwo infekcji), calcium (wapno), leki przeciwhistaminowe czy kortykosteroidy.
Kortykosteroidy wykorzystywane są jedynie, gdy: inne sposoby leczenia zawodzą, w zaistnieniu stanu astmatycznego oraz przy ciężkich atakach, zagrażających życiu pacjenta.

W ostrych napadach astmy nie stosuje się wobec chorego środków uspokajających. U pacjentów w stanie astmatycznym, u których nie następuje poprawa po podaniu farmaceutyków lub objawy astmy mogą spowodować zgon, powinno się przeprowadzić leczenie w ramach intensywnej terapii w specjalistycznych ośrodkach z możliwością zastosowania intubacji dotchawiczej i odsysaniem wydzieliny z oskrzeli.

Żaneta Malec

Bibliografia

• "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
• "Interna Harrisona", Fauci, Braunwald, Isselbacher, Wilson, Martin, Kasper, Hauser, Longo, wyd. Czelej, Lublin
• "Choroby wewnętrzne", Franciszek Kokot, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
• "Interna", Włodzimierz Januszewicz, Franciszek Kokot, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa

Wątki Astma oskrzelowa
duszności katar sienny pokrzywka uczulenie alergeny zaburzenia wentylacji kwasica oddechowa astma stan astmatyczny skurcz mięśniówki oskrzelowej oskrzela rozedma płuc płuca infekcja oskrzelowa