Alergiczne i biochemiczne reakcje polekowe w układzie oddechowym

Światowa Organizacja Zdrowia definiuje niepożądane reakcje polekowe, jako wszystkie szkodliwe, niezamierzone odczyny, pojawiające się po podaniu leku w dawce zalecanej do stosowania w ramach profilaktyki, rozpoznania lub leczenia, niezależnie od drogi podania substancji.

W układzie oddechowym takie niepożądane reakcje polekowe stanowią kilka procent wszystkich przypadków zarejestrowanych. Lista leków zawiera kilkaset substancji, które mogą z różną częstością spowodować wystąpienie działania niepożądanego u danego pacjenta.

Do środków farmakologicznych umiejscowionych na pierwszych miejscach tej listy i najczęściej wywołujących reakcje polekowe w układzie oddechowym należą cytostatyki (używane w terapii nowotworów), amiodaron i beta-blokery (podawane w przypadku chorób sercowo-naczyniowych) oraz niektóre niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Za przyczyny wystąpienia reakcji są odpowiedzialne mechanizmy alergiczne bądź biochemiczne. Nieraz nie udaje się wyjaśnić procesu odpowiadającego za pojawienie się odczynów polekowych w układzie oddechowym.

Objawy alergicznych i biochemicznych reakcji polekowych w układzie oddechowym

Często po zastosowaniu środka farmakologicznego dochodzi do pojawienia się skurczu oskrzeli i gwałtownego kaszlu. Najczęściej za tą reakcję odpowiadają leki z grupy niesteroidowych przeciwzapalnych i beta-blokery. Izolowany kaszel, bez skurczu oskrzeli może pojawić się po zastosowaniu środków obniżających ciśnienie krwi (blokujących enzym przekształcający angiotensynę).

Również po podaniu leków może dojść do rozwoju zarostowego zapalenia oskrzelików płucnych lub zmian śródmiąższowych tkanki płucnej (np. nacieki eozynofilowe, organizujące się zapalenie płuc), prowadzących do włóknienia. Często stanom tym towarzyszą objawy ogólnoustrojowe pod postacią podwyższonej temperatury ciała, utraty apetytu i wagi oraz przyspieszonego odczynu opadania krwinek czerwonych (OB). Po zastosowaniu niektórych leków rozwija się niekardiogenny obrzęk płuc (czyli obrzęk pochodzenia pozasercowego). Powikłanie to zagraża bezpośrednio życiu pacjenta.

Dodatkowo reakcje polekowe mają miejsca w naczyniach płucnych. Z tego powodu dochodzi do krwawienia do pęcherzyków płucnych i rozwoju nadciśnienia płucnego z jego objawami. Wskutek zmian w opłucnej pacjenci zgłaszają bolesność podczas oddychania i ograniczenia możliwości rozprężania płuc po głębszym wdechu. Po zastosowaniu niektórych leków dolegliwości ze strony układu oddechowego przypominają objawy w przebiegu tocznia rumieniowatego układowego.

Rozpoznanie alergicznych i biochemicznych reakcji polekowych w układzie oddechowym

Często postawienie właściwej diagnozy jest trudne, ze względu na podobieństwo objawów choroby podstawowej pacjenta z dolegliwościami charakterystycznymi dla reakcji po lekach stosowanych w tym schorzeniu. Nieraz chory przyjmuje kilka leków jednocześnie, a niemożliwe jest odstawienie wszystkich preparatów w celu wyeliminowania reakcji niepożądanych.

Stopień nasilenia procesów z reguły nie zależy od dawki przyjętego leku, co dodatkowo utrudniać może ustalenie właściwego rozpoznania. Pierwsze reakcje mogą pojawić się dopiero po kilku dniach od wdrożenia nowego leku. Podczas procesu diagnostycznego należy pamiętać, że działania niepożądane nie mogą przypominać wskazanego efektu danego środka farmakologicznego.

Często odczyn związany jest z mechanizmami typowo alergicznymi i z objawami charakterystycznymi dla nadwrażliwości powodowanej przez szereg niespecyficznych czynników. W celu potwierdzenia rozpoznania można wykonać próby prowokacyjne, ale tylko wtedy, gdy stosowanie leku podejrzanego o rozwój reakcji niepożądanych jest bezwzględnie wskazane w danej jednostce chorobowej.

Próby takie wykonuje się tylko w szpitalach pod specjalnym nadzorem niezbędnym w razie rozwoju stanu zagrażającego zdrowiu lub życiu pacjenta, po prowokacji określonym środkiem farmakologicznym.

Leczenie alergicznych i biochemicznych reakcji polekowych w układzie oddechowym

Jedynym skutecznym postępowaniem w przypadku rozpoznania niepożądanych reakcji alergicznych lub biochemicznych na dany preparat farmakologiczny jest zaprzestanie podawania środka i unikanie jego stosowania w przyszłości.

W przypadku nasilonych dolegliwości wskazane jest stosowanie glikokortykosteroidów, które łagodzą objawy chorobowe. Dodatkowo w razie wystąpienie ciężkich stanów klinicznych podejmuje się leczenie mające na celu przeciwdziałanie konkretnym objawom chorobowym.

Rokowanie przy alergicznych i biochemicznych reakcjach polekowych w układzie oddechowym

Rokowanie jest różne i zależy od konkretnych sytuacji klinicznych. Bezpośrednim zagrożeniem życia, wiążącym się z niekorzystnym rokowaniem jest nasilony skurcz oskrzeli i niekardiogenny obrzęk płuc. Konieczne jest poinformowanie pacjenta o nieprawidłowej reakcji organizmu po zastosowaniu danego leku aby w przyszłości uniknąć niebezpiecznych sytuacji przy ponownym podaniu tego samego preparatu farmakologicznego.

Niektóre objawy cofają się po odstawieniu leku, ale nieraz rokowanie jest niepomyślne, ponieważ włóknienie płuc i opłucnej oraz zarostowe zapalenie oskrzelików płucnych powodują trwałe uszkodzenia układu oddechowego i nie cofają się, pomimo odstawienia leku wywołującego niepożądaną reakcję w układzie oddechowym.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków