Alergia na leki (alergia polekowa)

U podłoża alergii polekowych (alergia na leki) leżą reakcje antygen - przeciwciało związane z zażywanym lekiem. Alergia nie jest najczęstszą przyczyną reakcji polekowych, prowadzi jednak do reakcji, które mogą zagrażać życiu chorego. Są to reakcje dwojakiego rodzaju - gólnoustrojowe albo dotyczą poszczególnych narządów.

Przyczyny alergii na leki

Zazwyczaj same leki nie powodują wzrostu liczby przeciwciał w organizmie. Może to jednak nastąpić w wyniku łączenia się ich metabolitów z endogennymi białkami czy niekiedy z polisacharydami i polinukleotydami. Bardzo trudno jest określić chemiczną strukturę metabolitów leku w organizmie i wskazać, które z nich są innowatorami antygenów.

Ogromną rolę dla rozpoznania przeciwciał ma czas, jaki zachodzi między zażyciem danego leku, a pojawieniem się pierwszych objawów reakcji alergicznej.

Obraz kliniczny alergii polekowych

Reakcje ogólnoustrojowe alergii na lek obejmują wstrząs anafilaktyczny (uczuleniowy), chorobę posurowiczą i gorączkę. Ta ostatnia jest powikłaniem występującym najczęściej.

Reakcje alergiczne dotyczące poszczególnych narządów lub tkanek dotyczą układu krwiotwórczego i skóry.

Reakcje alergiczne w zakresie układu krwiotwórczego najczęściej występują u osób nadwrażliwych na leki. W konsekwencji mogą doprowadzić do niedokrwistości, trombocytopenii lub granulocytopenii. Granulocytopenia charakteryzuje się gwałtownym przebiegiem choroby, obniżeniem liczby granulocytów, gorączką i owrzodzeniami migdałków. Niektóre leki (sedormid, chinina lub chinidyna) mogą natomiast doprowadzić do małopłytkowości.

W wyniku zastosowania sedromidu w przypadku trombocytopenii następuje uszkodzenie płytek krwi lub zaczynają być produkowane przeciwciała atakujące organizm chorego. Jest to tzw. autoimmunizacja (występująca jedynie w nielicznych przypadkach), do której przynależą m.in. niedokrwistości immunohemolityczne.

Kliniczne zmiany chorobowe skóry w przebiegu alergii polekowej są różnorakie i niespecyficzne, dlatego każdy przejaw zmian skórnych podczas przyjmowania środków farmakologicznych powinien być rozpatrywany pod kątem reakcji uczuleniowej. Zmiany te mogą przybierać formę wyprysków, pokrzywki lub rumieńców.

Z dużym prawdopodobieństwem (mimo braku dostatecznych dowodów) podejrzewa się, że do skutków reakcji polekowych w przebiegu alergicznym należą także: gorączka, zapalenie, nacieki limfatyczne i eozynofilowe wątroby oraz eozynofilia. Innym powikłaniem farmakoterapii może być także ostre zapalenie płuc.

Diagnoza alergii na leki

Wyznaczniki diagnostyczne alergii polekowej:
1) objawy alergiczne pojawiają się po minimum 5-7 dniach po zażyciu leku;
2) reakcja alergiczna następuje już po niewielkiej dawce farmaceutyku;
3) przejawy reakcji nie mają wyrazistego powiązania z przeznaczeniem leku;
4) objawy reakcji pojawiają się w krótkim czasie po kolejnych dawkach medykamentu;
5) objawy alergiczne mogą być wywoływane u danego pacjenta przez farmaceutyki o bardzo bliskiej budowie chemicznej do leku, na który pacjent jest uczulony;
6) wśród objawów muszą wystąpić także typowe dla standardowych reakcji alergicznych, jakie następują wskutek działania antygenów wielkocząsteczkowych (np. pokrzywka).

Nie udało się do tej pory stworzyć testu, który pozwoliłby na jednoznaczne stwierdzenie zajścia u chorego reakcji alergicznej na leki. Testy skórne są miarodajne jedynie przy wystąpieniu uczulenia na penicylinę i pomocne w diagnozie alergii na sulfonamidy, miejscowe środki znieczulające, streptomycynę i niektóre środki moczopędne. W przypadku uczulenia na pozostałe leki pozostaje jedynie stawianie diagnozy w oparciu o dokładny wywiad i badanie fizykalne.

Leczenie i profilaktyka alergii polekowej

Leczenie alergii polekowej opiera się zazwyczaj na odstawieniu farmaceutyku odpowiedzialnego za pojawienie się objawów uczuleniowych.

Aby uniknąć wystąpienia reakcji alergicznej na leki powinno się przed podaniem jakichkolwiek medykamentów zebrać szczegółowy wywiad od pacjenta, a w przypadkach, gdy taka reakcja już miała miejsce lub zachodzi podejrzenie jej wystąpienia, należy odnotowywać odpowiednie informacje na kartach szpitalnych i wypisowych pacjenta.

Jeśli u chorego ujawniło się już uczulenie polekowe, konieczne jest pamiętanie o możliwych reakcjach krzyżowych, do których może dojść podczas stosowania środków farmaceutycznych o zbliżonej budowie chemicznej (np. przy nadwrażliwości na penicylinę niewskazane są także cefalotyny i penicylamina).

Żaneta Malec

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Interna Harrisona", Fauci, Braunwald, Isselbacher, Wilson, Martin, Kasper, Hauser, Longo, wyd. Czelej, Lublin
  • "Choroby wewnętrzne", Franciszek Kokot, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Interna", Włodzimierz Januszewicz, Franciszek Kokot, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa