Alergia pokarmowa

Ogólnie niepożądane nietoksyczne reakcje pokarmowe dzielą się na alergie pokarmowe, nietolerancje pokarmowe i pseudoalergie (natomiast toksyczne reakcje związane są z działaniem czynnika doprowadzającego do zatrucia pokarmowego). Alergia pokarmowa jest to stan, w którym objawy związane są z mechanizmami immunologicznymi.

Wystąpienie tego typu alergii jest zależne m. in. od czynników genetycznych, usposabiających do ujawnienia się dolegliwości, ale również od składników pokarmowych, przede wszystkim białek. Z innych czynników sprzyjających rozwojowi schorzenia wymienia się podwyższone stężenie immunoglobulin klasy E, karmienie dziecka od urodzenia preparatami mleka krowiego, infekcje przewodu pokarmowego (biegunki wirusowe i bakteryjne) oraz stany zaburzonej odporności.

Najczęstszymi alergenami są białka mleka krowiego, poza tym jaja, mąka, ryby, orzechy i soja. Cechą charakterystyczną alergii pokarmowej jest różnorodność pod względem objawów klinicznych i progresji choroby.

Objawy alergii pokarmowej

Alergia pokarmowa objawia się dolegliwościami za strony różnych narządów i układów (nie tylko wywołując zmiany związane z przewodem pokarmowym). Na skórze pojawiają się wysypki charakterystyczne dla atopowego zapalenia skóry, pokrzywki i obrzęku naczynioruchowego - różnorodność zmian jest wybitna. Ze strony układu oddechowego pojawić się może astma, przewlekły nieżyt nosa, zapalenie ucha środkowego i inne schorzenia.

Nieprawidłowości w obrębie układu pokarmowego objawiają się przede wszystkim przewlekłymi biegunkami, zapaleniem jelita grubego lub tzw. eozynofilowym zapaleniem jelit. Z innych manifestacji może wystąpić niebezpieczny dla zdrowia lub życia wstrząs anafilaktyczny z pełnym zestawem objawów charakterystycznych, a także problemy natury psychiczno-neurologicznej, takie jak migrena, zaburzenia snu, dysfunkcje emocjonalne.

Objawy alergii pokarmowej mogą rozwinąć się w ciągu kliku minut lub z opóźnieniem do 1-2 godzin po spożyciu uczulającego pokarmu. Pierwszym objawem jest zazwyczaj świąd w jamie ustnej i gardle. Pacjenci często bagatelizują dolegliwości, bezpośrednio po których pojawiają się objawy ze strony układu pokarmowego (biegunka, wymioty, bóle brzucha), skóry, czy układu oddechowego (kichanie, chrypka, skurcz oskrzeli).

Rozpoznanie alergii pokarmowej

Przy ustalaniu rozpoznania alergii pokarmowej, ważne znaczenie ma wywiad rodzinny w kierunku chorób atopowych. Badanie pacjenta wskazuje na występowanie objawów alergii, zapalenia skóry. Poza tym w procesie diagnostycznym ważną rolę odgrywają testy skórne (u niemowląt mogą być zafałszowane).

Jedynymi jednak testami rozstrzygającymi są badania prowokacyjne, polegające na wyeliminowaniu szkodliwego produktu przez okres 4 tygodni z pokarmu, aż do ustąpienia objawów i ponowne wprowadzenie go w niewielkich ilościach (ze względu na ryzyko rozwoju ciężkiej reakcji alergicznej testy takie wykonywać trzeba w szpitalu).

W różnicowaniu alergii pokarmowej bierze się pod uwagę nietolerancję laktozy, chorobę trzewną, stany zapalne jelit, zespoły złego wchłaniania, zespół jelita drażliwego, wady anatomiczne jelit i różne schorzenia przebiegające z niedoborami immunologicznymi oraz osłabioną reakcją odpornościową organizmu.

Leczenie alergii pokarmowej

Podstawową zasadą w leczeniu alergii pokarmowej, jest ustalenie rozpoznania, które powinno być jednoznaczne, ponieważ stosowanie diety eliminacyjnej, jako podstawowej metody leczenia i zapobiegania nawrotom schorzenia, jest trudne, uciążliwe i nieraz związane z wysokimi kosztami takiego postępowania.

Dieta może skutkować czasem niedożywieniem niemowląt i dzieci. U niemowląt zamiast mleka stosuje się hydrolizaty kazeinowe lub serwatkowe - hipoalergiczne. Nie należy podawać mleka koziego. Błędem jest również eliminacja wielu pokarmów, jeśli nie istnieją wyraźne wskazania do tego. Lekiem z wyboru w przypadku wystąpienia reakcji anafilaktycznej jest adrenalina.

Środki przeciwhistaminowe mają pewien korzystny wpływ na objawy skórne i ze strony jamy ustnej, ale nie powinny być stosowane, jako leki zapobiegające anafilaksji, kiedy nie jest przestrzegania dieta. Dotychczas nie udowodniono, żeby immunoterapia alergenami pokarmowymi łagodzi objawy alergii pokarmowej.

Zapobieganie alergii pokarmowej

Jeżeli u niemowląt karmionych piersią wystąpiły objawy alergii pokarmowej najpierw należy zastosować dietę eliminacyjną u matki (wykluczenie przede wszystkim mleka, jaj, orzechów). Jeżeli dolegliwości utrzymują się podaje się niemowlęciu preparaty o wysokim stopniu hydrolizy białka.

W rodzinach z wysokim ryzykiem występowania chorób atopowych należy karmić dzieci wyłącznie piersią przez pół roku (jeśli to nie jest wystarczające dokarmia się preparatami hipoalergicznymi), a w okresie karmienia piersią matka powinna wyeliminować z diety silne alergeny.

Pokarmy stałe wprowadza się dopiero po ukończeniu przez niemowlę 6. miesiąca życia, ale dopiero po kolejnej połowie roku można włączyć mleko krowie, a jaja, ryby i orzechy, kiedy dziecko ukończy 2 lata. Również ograniczyć należy narażenie dzieci na alergeny wziewne (np. dym papierosowy, kurz domowy, sierść domowych zwierząt).

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Pediatria", red. nauk. Krystyna Kubicka, Wanda Kawalec, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Alergologia", Niels Mygind, Ronald Dahl, Soren Pedersen, Kristian Thestrup-Pedersen, red. wyd. pol. Jerzy Kruszewski, Wojciech Silny, wyd. Urban & Partner, Wrocław