Alergia na radiologiczne środki cieniujące

Radiologiczne środki cieniujące, które w swoim składzie mają jod organiczny mogą być jonowe (hiperosmolarne) lub niejonowe (hipoosmolarne). Częstość łagodnych reakcji pojawiających się niemal natychmiast (w przeciągu 60 minut) po zastosowaniu sięga nawet 13 proc., jeśli chodzi o środki jonowe, natomiast w przypadku niejonowych dochodzić może maksymalnie do 3 proc. łagodnych reakcji alergicznych.

Ciężkie reakcje natychmiastowe należą do rzadkości, ale przeważają również po zastosowaniu jonowych substancji, w porównaniu z niejonowymi. Skórne reakcje opóźnione (pojawiają się po godzinie, ale niedłużej niż po upływie tygodnia od zastosowania środka cieniującego) występują z częstością 1-3 proc. pacjentów.

Szacuje się, że skrajne reakcje doprowadzające do zgonu pojawić się mogą raz na około 100 tysięcy przeprowadzonych badań, w których wykorzystano radiologiczne środki cieniujące. Ryzyko powtórzenia reakcji alergicznej jest zdecydowanie większe u pacjentów, u których takie zaburzenie pojawiło się w przeszłości.

Przyczyny alergii na radiologiczne środki cieniujące

Czynnikami predysponującymi do rozwoju cięższych odpowiedzi na radiologiczne środki cieniujące są współistniejące choroby, np. astma oskrzelowa, choroby serca, a także przyjmowanie niektórych leków, np. beta-blokerów.

Przyczyna pojawienie się zmian nie została do końca wyjaśniona, ale uważa się, że uwolnienie histaminy i innych przekaźników odpowiedzialnych za wystąpienie objawów, może być następstwem reakcji zależnej od przeciwciał klasy IgE.

Objawy alergii na radiologiczne środki cieniujące

Jeśli u pacjenta rozwijają się reakcje natychmiastowe po zastosowaniu radiologicznych środków cieniujących, mają one najczęściej charakter pokrzywkowych zmian, rzadziej anafilaksji zagrażającej życiu pacjenta. Opóźnione reakcje skórne przebiegają natomiast pod postacią wysypki plamisto-grudkowej (około połowa przypadków opóźnionych).

Poza tym pojawić się może rumień, pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy i inne zmiany skórne o różnorodnym obrazie chorobowym. Cięższe postaci reakcji skórnych opóźnionych (np. toksyczna nekroliza naskórka) po zastosowaniu radiologicznych środków cieniujących zdarzają się bardzo rzadko.

Nie istnieją specjalistyczne testy, które mogłyby rozpoznać predyspozycje pacjentów do nadwrażliwości na te środki, a tym samym zapobiec podaniu ich w czasie badań obrazowych i uniknięciu rozwoju objawów chorobowych.

Zapobieganie alergii na radiologiczne środki cieniujące

U chorych ze zwiększonym ryzykiem rozwoju alergii na radiologiczne środki cieniujące lub ciężkiego przebiegu reakcji nadwrażliwości należy stosować substancje niejonowe. Ponadto rozważa się wprowadzenie tzw. premedykacji, polegającej na podaniu prednizonu albo metyloprednizolonu na 12 godzin i 2 godziny przed planowanym badaniem obrazowym z użyciem substancji cieniujących. Także wówczas podaje się łącznie leki przeciwhistaminowe.

Znaczenie takiego postępowania nie jest do końca pewne, ponieważ u części pacjentów mimo wdrożonej premedykacji, nie doszło do zapobiegnięcia reakcji nadwrażliwości. Wskazana jest obserwacja pacjentów w ciągu przynajmniej 1 godziny po podaniu środków cieniujących.

Mariusz Kłos

Bibliografia

• "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków

Wątki Alergia na radiologiczne środki cieniujące
rumień pokrzywka obrzęk naczynioruchowy reakcje skórne środki cieniujące choroby serca