Alergia na jady owadów

Alergia na jady owadów jest reakcją organizmu występującą u niektórych osób, manifestującą się objawami nie tylko miejscowymi (czyli powszechnymi po ukąszeniach owadów), ale bardziej zaawansowanymi i nieraz zagrażającymi życiu pacjentów. Szacuje się, że bardziej nasilona reakcja miejscowa na jady owadów rozwija się u kilkunastu procent osób, natomiast skrajna reakcja anafilaktyczna (niebezpieczna dla życia) dotyczy niespełna kilku procent ludzi.

Przyczynami większości alergii na jady jest grupa owadów należąca do błonkoskrzydłych, np. pszczoła miodna, trzmiel, osa, szerszeń. Pszczoły i trzmiele z reguły przeżywają zimę, dlatego ukąszenia mogą zdarzyć się późną jesienią lub wczesną wiosną, natomiast osy i szerszenie spotyka się wyłącznie w lecie i jesieni, ponieważ zimę przeżywa jedynie królowa.

Pszczoły nie wyciągają żądła po ukąszeniu człowieka, zaopatrzone jest ono w specjalne haczyki, których nie posiadają inne owady z grupy wywołujących alergię (zatem obecność żądła w skórze pacjenta jest pewnym rozpoznaniem ukąszenia przez pszczołę).Na innych kontynentach i w krajach o innym niż Polska klimacie, zdarzają się ciężko przebiegające alergie po ukąszeniu przez mrówki, które w naszym kraju nie występują.

Jady owadów zaopatrzone są w substancje chemiczne (przede wszystkim białka i glikoproteiny), które wyzwalają reakcje alergiczną u człowieka. Do czynników ryzyka rozwoju po ukąszeniu reakcji anafilaktycznej należą: krótki okres pomiędzy różnymi ukąszeniami, przebyta ciężka reakcja na jady owadów w przeszłości, wiek (częściej nasilone dolegliwości u osób starszych), współistnienie chorób układu oddechowego lub krążenia, zażywane leki i oczywiście rodzaj owada, którego jad wywołał reakcję alergiczną.

Objawy alergii na jady owadów

Wyróżnia się kilka rodzajów reakcji organizmu po użądleniu przez owady. W warunkach prawidłowych rozwija się tylko miejscowy odczyn o charakterze niealergicznym, który cechuje się rumieniem, bolesnością i nieraz świądem oraz niewielkim obrzękiem w miejscu ukąszenia. Zmiany cofają się po kilku godzinach (odczyn może być jeszcze obecny po kilku dniach), takie reakcje niealergiczne praktycznie nie mają żadnego znaczenia klinicznego.

Reakcja miejscowa duża jest określana jako stan z obrzękiem przekraczającym średnicę 10 centymetrów i utrzymującym się powyżej jednej doby z objawami towarzyszącymi, przede wszystkim dreszczami, gorączką i bólem głowy. Poza tym ukąszenie może przebiegać z wtórną reakcją anafilaktyczną lub toksyczną organizmu (występuje przede wszystkim po użądleniu przez kilkadziesiąt owadów w niedużym odstępie czasowym, dojść może do rozpadu mięśni szkieletowych, uszkodzenia mięśnia sercowego, wątroby, nerek lub rozwoju wewnątrznaczyniowego rozsianego wykrzepiania - DIC).

Nietypowa reakcja może przebiegać pod postacią zespołów polineuropatii, choroby posurowiczej lub zapalenia naczyń, zdarza się to jednak niezmiernie rzadko. Pierwsze objawy reakcji anafilaktycznej najczęściej rozwijają się po kilku minutach od ukąszenia, ale ustępują całkowicie po upływie kilku godzin. Rzadko obserwuje się przebieg kliniczny z dwiema fazami zaostrzenia objawów chorobowych, przedzielonych etapem bezobjawowym.

Dodatkowo w badaniach pomocniczych stwierdza się dodatni wynik testów skórnych i obecność w surowicy krwi swoistych przeciwciał klasy E skierowanych przeciwko substancjom chemicznym danego jadu owada, który ukąsił pacjenta.

Leczenie alergii na jady owadów

Leczenie alergii na jady owadów wymaga szybkiego i skutecznego postępowania bezpośrednio po ukąszeniu. Jeżeli owad (pszczoła) pozostawił żądło, należy je niezwłocznie usunąć. Niealergiczne, powszechnie występujące reakcje miejscowe na jad owadów nie wymagają postępowania terapeutycznego, nie są związane z zagrożeniem zdrowia lub życia pacjenta.

W nasilonych miejscowych zmianach zaleca się stosowanie zimnych okładów, które zmniejszają dolegliwości bólowe i obrzęk okolicy ukąszenia lub miejscowo podawane glikosteroidy (oprócz złagodzenia bólu, także zmniejszają świąd skóry). Doustnie można stosować leki przeciwhistaminowe, a tylko przy rozległych i nasilonych zmianach miejscowych doustnie podaje się sterydy (np. prednizon).

Po opanowaniu objawów związanych bezpośrednio z ukąszeniem przez owady należy poinformować pacjenta o niebezpieczeństwie związanym z kolejnymi takimi epizodami, dąży się do zapobiegania użądleniom w przyszłości (przez usunięcie gniazd, nieprzebywanie w okolicach uli, niespożywanie posiłków na wolnym powietrzu i zachowanie szczególnej ostrożności) oraz należy zaopatrzyć pacjenta w zestaw pierwszej pomocy (m. in. zawierający ampułkostrzykawkę z adrenaliną, leki przeciwhistaminowe i glikosteroidy) na wypadek ukąszenia przez owady.

Z metod osłabiających reakcje alergiczne organizmu zastosowanie znalazło odczulanie pacjentów. Jest to jedyny sposób skutecznego postępowania leczniczego zwalczającego przyczynę reakcji, a nie jej objawy. Odczulanie zabezpiecza pacjenta przed wystąpieniem reakcji anafilaktycznej w razie ponownego ukąszenia.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Alergologia", Niels Mygind, Ronald Dahl, Soren Pedersen, Kristian Thestrup-Pedersen, red. wyd. pol. Jerzy Kruszewski, Wojciech Silny, wyd. Urban & Partner, Wrocław