Afazja

Afazja jest zaburzeniem dotyczącym rozumienia mowy albo wyrażania słowami myśli, mimo niewystępowania nieprawidłowości w obrębie aparatu wykonawczego mowy. Czytanie i pisanie, jako czynności ściśle związane z mową, są często zaburzone w przebiegu afazji.

Obraz kliniczny zaburzeń zależny jest od wielu czynników. Afazja inaczej przebiega u dzieci i u osób młodych, a inaczej u ludzi starszych. Osoby młode cechuje duża plastyczność mózgu, więc istnieje u nich możliwość znacznego i szybkiego wyrównania tych zaburzeń.

Rozlane zmiany naczyniowe w układzie nerwowym u osób starszych upośledzają funkcjonowanie mózgu, a zaburzenia mowy są bardziej nasilone i znacznie trudniej ustępują.

Ponadto nieco inny przebieg kliniczny ma miejsce w chorobach ostrych, ze znacznym zniszczeniem tkanki mózgowej, a inny w schorzeniach o powolnym przebiegu (np. w oponiakach uciskających struktury ośrodkowego układu nerwowego).

Ponadto zaburzenia mowy mogą wykazywać znaczne wahania zależne od okoliczności. Ogólne wyczerpanie i stany emocjonalne wpływają na nasilenie zaburzeń mowy. Obraz afazji zależy również od poziomu wykształcenia chorego.

Objawy afazji

Afazja ruchowa polega na upośledzeniu lub zniesieniu zdolności wyrażania myśli słowami. Chorzy mogą bez trudności jeść, krzyczeć, gwizdać, nie potrafią natomiast wykorzystywać aparatu wykonawczego mowy (mięśni) do tworzenia słów. Pacjenci z typem ruchowym afazji mówią powoli, wypowiadają niewiele słów.

W cięższych postaciach afazji ruchowej mowa jest znacznie ograniczona, chorzy powtarzają te same słowa różnie je modulując. W lżejszych przypadkach pacjenci posiadają większy zasób słów, ale ich składanie w zdania odbywa się ze znacznym wysiłkiem.

Pojawiają się tzw. parafazje głoskowe (zamiany głosek lub ich opuszczanie bądź zmienianie) oraz słowne (wtrącanie nieodpowiednich słów). Niektóre słowa mają niewłaściwą formę gramatyczną (agramatyzmy).

Chorzy na afazję ruchową niekiedy upraszczają sobie mowę opuszczając przyimki, nie zmieniając końcówek rzeczowników (jest to tzw. styl depeszowy lub telegraficzny). Powtarzanie wypowiedzianych przez inną osobę zdań lub słów jest upośledzone. Tak zwana mowa rzędowa (wyliczanie dni tygodnia, miesięcy) wykazuje również nieprawidłowości.

Z zachowania pacjenta podczas badania można wnioskować, że rozumienie mowy jest prawidłowe. Chorzy zdają sobie sprawę z popełnianych błędów, próbują je poprawić, są zakłopotani. Afazji ruchowej często towarzyszy zaburzenie pisania (agrafia) lub czytania (aleksja) o różnym stopniu nasilenia.

Afazja czuciowa przebiega ze znacznym upośledzeniem rozumienia mowy. W łagodniejszych odmianach chorzy rozumieją sens pytań dopiero po kilkukrotnym powtórzeniu polecenia lub pytania. W postaciach cięższych, mimo zachowanego rozumienia niektórych słów, nie jest zrozumiany sens całego zdania. Wzmocnienie wypowiedzi gestami i mimiką pomaga w kontaktowaniu się z pacjentem.

Pacjenci słuchają słów języka ojczystego, mimo to nie rozumieją go. Obok upośledzenia mowy zawsze obserwuje się zaburzenia w układaniu zdań i słów. Chorzy mówią zazwyczaj dużo, a gadatliwość jest trudna do opanowania. Mowa pacjentów jest bogata w agramatyzmy, parafazje głoskowe i słowne.

Afazji czuciowej często towarzyszy tworzenie neologizmów (łączenie zgłosek w niespotykane wyrazy i nadawanie im sensu). Zaburzenia w mowie obecne są, kiedy poleca się choremu powtarzanie cudzych słów lub nazywanie pokazywanych mu przedmiotów.

Jeśli chory zrozumie polecenie, przeważnie wymienia szybko i w prawidłowej kolejności dni tygodnia, czy miesiące (mowa rzędowa jest więc niezaburzona).

Cechą charakterystyczną dla pacjentów z afazją czuciową jest brak zdawania sobie sprawy z popełnianych błędów podczas mówienia i spełniania poleceń. W odróżnieniu od chorych z afazją ruchową, pacjenci nie wyrażają żadnego zakłopotania w związku z popełnianymi błędami. Często współistnieją również zaburzenia czytania i pisania. Rozumienie tekstu czytanego jest gorsze niż pojmowanie wypowiadanych przez kogoś słów.

Afazja amnestyczna jest zaburzeniem w znajdywaniu właściwego słowa do określenia przedmiotów i pojęć. Przedmioty nazywane są opisowo, np. długopis: to do pisania, książka: to do czytania, itp. Często podanie choremu pierwszej głoski powoduje dalsze szybkie i prawidłowe wypowiedzenie szukanego słowa. Z zachowania łatwo można wywnioskować, że rozpoznawanie przedmiotów i rozumienie słów jest zachowane.

Zaburzenia o charakterze amnestycznym często towarzyszą afazji ruchowej i czuciowej. Obserwuje się je również w rozsianych chorobach ośrodkowego układu nerwowego, np. w uszkodzeniach lewego płata skroniowego lub dolnej części lewego płata ciemieniowego.

Rozpoznanie afazji

Ustalenie rozpoznania jest możliwe po rozmowie z pacjentem. Postawienie diagnozy jest stosunkowo łatwe. Należy pamiętać, że z reguły poszczególne rodzaje afazji współistnieją ze sobą, przebiegając z różnie nasiloną dominacją jednej z nich.

W procesie diagnostycznym konieczne jest poszukiwanie jednostek chorobowych, w przebiegu których obserwuje się afazję (np. guzów mózgu, krwiaków, tętniaków). W tym celu niezbędne jest wykonanie badań obrazowych, najczęściej tomografii komputerowej głowy, która uwidacznia zmiany organiczne struktur ośrodkowego układu nerwowego, odpowiedzialnych za wystąpienie objawów chorobowych.

Leczenie afazji

Terapia afazji opiera się przede wszystkim na leczeniu schorzenia podstawowego. Nieraz tylko takie postępowanie może dać gwarancję pełnego wyleczenia, chociaż niektóre choroby wymagają długotrwałej rehabilitacji i ćwiczeń.

Mariusz Kłos

Bibliografia
  • "Choroby wewnętrzne", Andrzej Szczeklik, wyd. Medycyna Praktyczna, Kraków
  • "Prof. dr med. Władysław Jakimowicz Neurologia kliniczna w zarysie Podręcznik dla studentów medycyny", pod red. Mieczysława Goldsztajna, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa
  • "Neurologia praktyczna", Antoni Prusiński, wyd. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa